Με αυτά τα λόγια οι Ρουμλουκιώτισσες εκείνης της εποχής, απάντησαν στον Μακεδονομάχο Καπετάν Ματαπά, όταν εκείνος προσπάθησε να τις πείσει ότι πρέπει να βγάλουν τα κατσούλια και να υιοθετήσουν απλά μαντήλια ως κεφαλόδεσμο, όπως συνέβαινε στα περισσότερα άλλα μέρη της Ελλάδος.
Τα κατσούλια, όμως, δεν ήταν και δεν είναι απλά ένας κεφαλόδεσμος που πέρασε από γενιά σε γενιά τυχαία: είναι κάτι μεγαλύτερο και ευρύτερο. Είναι το ίδιο το DNA του Μακεδόνα, είναι ένα αρχέγονο κατάλοιπο που ντυμένο με τον μύθο φτάνει στο σήμερα σαν το απαλό αεράκι μιας άλλης εποχής.
Κατά άλλους ένδυμα από την εποχή του Μ. Αλεξάνδρου, κατά άλλους ένδυμα της Βυζαντινής εποχής, είναι σαφές πως πρόκειται για στρατιωτική ενδυμασία μεταμορφωμένη για να ταιριάζει στο γυναικείο σώμα. Το "κατσούλι" - ο κεφαλόδεσμος - προσομοιάζει καταπληκτικά στις αρχαίες ελληνικές στρατιωτικές περικεφαλαίες, ενώ άλλα εξαρτήματα της φορεσιάς όπως διάφορα κοσμήματα της κεφαλής και του σώματος βρέθηκαν αυτούσια σε τάφους αρχαίων Μακεδονισσών γυναικών στα Πιέρια Όρη.
Πηγή φωτογραφίας: Μουσείο Μπενάκη
Αρχείο: University College London
Όταν οι Οθωμανοί κατέκτησαν τον 15ο αιώνα την περιοχή της Ημαθίας, έφτασαν σε μια περιοχή που κυριαρχούσε ο ελληνόφωνος χριστανικός πληθυσμός. Ονόμασαν την περιοχή αυτή Ρουμλούκ ή Ουρουμλούκ. "Ρουμ" σήμαινε ο Έλληνας (ρωμιός) και "λουκ", ο τόπος. Το Ρουμλούκι ήταν για τους Τούρκους κατακτητές ο Ελληνότοπος, ή αλλιώς η Γκραικοχώρα.
Ο κάμπος της Ημαθίας αποτελείται από πολλά χωριά που κρατούν ακόμη και σήμερα την ολοφάνερα πανάρχαιη παράδοση και τα έθιμα των προγόνων τους. Αυτό που ξεχωρίζει είναι η αρχοντική γυναικεία φορεσιά και το «κατσούλι». Πρόκειται για έναν ιδιαίτερο κεφαλόδεσμο που μοιάζει με το Ομηρικό και το Μακεδονικό κράνος....
Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, το «κατσούλι» των γυναικών ανάγεται από τα χρόνια που έζησε ο Μέγας Αλέξανδρος. Ο θρύλος λέει ότι οταν ο στρατηλάτης βρισκόταν μακριά, η περιοχή απειλήθηκε και ξέσπασε μάχη. Τότε οι γυναίκες, τα παιδιά και οι γέροντες, που είχαν μείνει στα χωριά, αμύνθηκαν και πολέμησαν θαρραλέα. Όταν επέστρεψε ο Μέγας Αλέξανδρος, πήρε μια περικεφαλαία και την έβαλε στο κεφάλι μια γυναίκας, αναγνωρίζοντας και τιμώντας τη μαχητικότητα και το σθένος τους. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, κατά τη διάρκεια μιας αιματηρής μάχης, ορισμένοι στρατιώτες δείλιασαν. Όχι όμως και οι γυναίκες, που πήραν τα όπλα στα χέρια και ταυτόχρονα συνέχισαν να φέρνουν νερό και τρόφιμα το πεδίο της μάχης για να ενισχύσουν τους στρατιώτες. Για να ντροπιάσει τους άνδρες που δείλιασαν, ο Μ. Αλέξανδρος τους έβγαλε τις περικεφαλαίες και τις παρέδωσε στις τολμηρές γυναίκες.
Από τότε, το «κατσούλι» είναι αναπόσπαστο κομμάτι της γυναικείας φορεσιάς στο Ρουμλούκι. Ο συγκεκριμένος κεφαλόδεσμος έχει αρκετές παραλλαγές, ώστε να ξεχωρίζει κάθε χωριό που το φορά, αλλά και κάθε γυναίκα. Τα μικρά κορίτσια στο Ρουμλούκι είχαν τα μαλλιά τους πλεξούδες. Οι έφηβες κοπέλες φορούσαν ένα τσεμπέρι. Οι νύφες φορούσαν περίτεχνα «κατσούλια» με φούντες και πολλά χρυσαφικά. Έπειτα, όταν αποκτούσαν παιδιά, συνέχιζαν να το φορούν στην καθημερινότητα τους. Σε αυτήν την εκδοχή το «κατσούλι» ήταν πιο απλά διακοσμημένο. Το σχήμα περικεφαλαίας στο «κατσούλι» έδινε μια μικρή ξύλινη κατασκευή – ο σαγιάς, γεμισμένη συνήθως με βαμβάκι. Ο τρόπος δεσίματος του ήταν μια περίπλοκη διαδικασία που αντιμετωπιζόταν ως ιεροτελεστία.
Ρουμλουκιώτισσα νύφη. Αλεξάνδρεια Ημαθίας 1920
Φωτ.: Margaret Hasluck
Περσεφόνη Μπλιάμτη (Νησί) Μέκκας (Γιδάς) Μέκκα Βασίλω (Γιδάς) Αρχές 1930
